گل ادب           (literature's flower)

  شاهنامه کتابی در ستایش انسان است

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ به گزارش ستاد خبری سراهای اهل قلم بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست نقد و بررسی کتاب «رازهای شاهنامه و مجموعه مقالات پیرامون» عصر سه‌شنبه (20 اردیبهشت) ساعت 15 با حضور دکتر سجاد آیدنلو (اعضای هیأت علمی دانشگاه پیام نور)، دکتر عزیزالله جوینی ‌(اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران)، دکتر قدمعلی سرامی (اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران)، دکتر سید ضیاءالدین هاجری (رئیس انجمن پاسداری و پالایش زبان فارسی)،‌ یاسر موحدفرد (گردآورنده کتاب) در سرای اهل قلم بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. 

یاسر موحدفرد، گردآورنده کتاب گفت: کتاب «رازهای شاهنامه» شامل بیست جستار در یادبود هزاره جهانی شاهنامه از فردوسی‌شناسان برجسته گردآوری شده است. در بخش نخست با نام «رازهای سرایش و ماندگاری شاهنامه» به زوایای پنهانی از زندگانی فردوسی و هم روزگاران او و چگونگی سرایش شاهنامه می‌پردازد و در بخش دوم که «رمزگشایی داستان‌های شاهنامه» نام دارد به بررسی علمی دانشنامه شاهنامه پرداخته است. 

وی در ادامه اسامی شاهنامه‌پژوهانی که مقالاتشان در این کتاب منتشر شده اشاره کرد و افزود: بیست گفتار کتاب «رازهای شاهنامه» به قلم شاهنامه‌پژوهان نامدار گردآوری شده است. دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، دکتر جلال خالقی‌مطلق، دکتر میرجلال‌الدین کزازی، دکتر عزیزالله جوینی، پروفسور اولریش مارزولف، دکتر قدمعلی سرامی، دکتر نصرت‌الله رستگار، دکتر سید محمد دبیر سیاقی، دکتر محمد امین ریاحی، دکتر جلیل دوستخواه، دکتر احمدعلی رجایی بخارایی، دکتر سید ضیاء‌الدین هاجری، دکتر محمدحسین توسی‌وند، دکتر منوچهر مرتضوی، دکتر احمد وکیلی، دکتر جواد وهاب‌زاده، فرهاد وداد، شاپور شهبازی، حجت کجانی حصاری و یاسر موحدفرد شاهنامه‌پژوهانی به‌شمار می‌آیند که در این کتاب مقالاتی را درباره شاهنامه منتشر کرده‌اند. 

سپس دکتر عزیزالله جوینی از اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: اسطوره لغتی یونانی است و به مواردی گفته می‌شود که در قدیم وجود داشته و به مانند نوری بر ما تابیده است. اسطوره‌ها شعا‌ع‌های نور را بازتاب می‌دهند و منعکس می‌کنند. برخی می‌گویند اسطوره بر داستان‌های غیر واقعی اطلاق می‌شود. همچنین تمام داستان‌ها و حوادث تاریخ گذشته سینه به سینه نقل شده و تا به امروز رسیده است. اسطوره یک قدم جلوتر از حقیقت است. 

وی افزود: «جان هینلز» شرق‌شناس در کتاب «شناخت اسطوره‌های ایرانی» آورده است که فردوسی وقایع فارسی را به نظم درآورده ولی از برخی صرف نظر کرده است. من معتقدم که این شرق‌شناس از شاهنامه‌های کهنی مانند فلورانس و ژول مول بهره گرفته و به شاهنامه‌های دیگر استناد نکرده است. اگر هینلز اطلاعات بیشتری داشت این سخن را عنوان نمی‌کرد! 

جوینی یادآور شد: فردوسی یک تاریخ‌نگار مطمئن و استوار است. شاهنامه تنها کتابی است که اتحاد ملت ایران به آن بستگی دارد. فردوسی 5 بیت درباره ابوالعباس اسفراینی سروده و هنگامی که کتاب حماسی خود را به سلطان محمود هدیه می‌دهد، سلطان می‌گوید من هزار تا رستم سراغ دارم و فردوسی رستم را اینگونه مطرح کرده است. 

دکتر قدمعلی سرامی از اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران سخنران بعدی نشست بود، وی شاهنامه فردوسی را دارای عظمت بی‌مانندی دانست و گفت: فردوسی شخصیتی بی‌مانند است کسی که 35 سال از عمر خود را در راهی گذاشت که هم دلش آن را تصویب کرد و هم دماغش. 

وی افزود: شاهنامه فرهنگ ایران باستان را به روشنی به تصویر می‌کشد. شاهنانه کتابی است در ستایش انسان زیرا نخستین بیت این کتاب حماسی مکمل 60 هزار بیت آن است. فردوسی نامه خود را با نام خدا آغاز و در مرتبه بعدی به انسان اشاره می‌‌کند. فردوسی با این بیت کلید کتاب خود را به دست انسان می‌دهد. 

وی گفت: فردوسی با انسان و خدا این حماسه جاودان را می‌سراید. این حماسه نشان‌دهنده بخشش و کوشش است و خداوند زمین و خداوند همه کیهان با هم در این داستان دست اندرکارند. به عقیده فردوسی انسان کلید آفرینش یزدانی است زیرا خداوند جهان را به صورت گنج آفریده و کلید اصلی را که عقلانیت و عشق است در اختیار انسان‌ها قرار داده است. 

وی افزود: از دیدگاه فردوسی انسان نخستین فطرت است و ماحصل جمع عالم مینو و ماده است. فردوسی از عالم گیتی و اخروی در آفرینش انسان می‌گوید. فردوسی کتابش را به عنوان کتاب سرگذشت انسان و با سرنوشتی که خدای جهان برای انسان رقم زده درمی‌آمیزد. 

وی افزود: هنگامی که گفته می‌شود «شاهنامه آخرش خوش است» این جمله از فرط ناخوشی بیان شده است، یعنی در فرجام کار ایرانیان با آن اوجی که در طول حماسه، تاریخ عصر پهلوانی خود پیدا کرده بودند به پایین رانده می‌شوند و این رهایی‌بخشی در شاهنامه به روشنی بیان شده است. 

دکتر سید ضیاءالدین هاجری، رئیس انجمن پاسداری و پالایش زبان فارسی نیز گفت: کتاب «معمای شاهنامه» نوشته سیامک وکیلی در پنج فصل و نمایه‌های بایسته آن به رشته تحریر درآمده است. دیدگاه نگارنده‌اش این است که شاهنامه دست کم دو سراینده داشته است و سراینده بنیادین آن فردوسی نیست! و این دیدگاه را در چند فرگرد (بخش) پیش کشیده است. 

وی افزود: او می‌خواهد روشن کند که نویسنده بنیادین بسیارآگاه است و در همه زمینه‌ها کاردامن و پخته است و فردوسی که پیرو سراینده آغازین است، کاری جز دنباله‌روی کورکورانه از او نکرده است. من معتقدم که شاهنامه سروده یک راز بزرگ است و آغازین سراینده‌ای دارد که حماسه ایرانیان را به یادگار نهاده است. 

سخنران پایانی نشست دکتر سجاد آیدنلو، از اعضای هیأت علمی دانشگاه پیام نور بود. وی سخنانش را با پرسش مطرح کرد و گفت: آیا شخصیت‌هایی مانند رستم در شاهنامه، تاریخی است یا افسانه؟ آیا شخصیت‌ها و رویدادهای شاهنامه تاریخ واقعی ایرانیانند یا افسانه و داستان محسوب می‌شوند؟ 

و در ادامه سخنانش در پاسخ به این پرسش گفت: مقدمه این پرسش و دریافتن علمی آن توجه به تفاوت و تعریف دو اصطلاح تاریخ ملی و روایی با تاریخ واقعی است که در مواردی هم از سوی متخصصان فن نادیده گرفته شده است. 

وی افزود: تاریخ، رویدادهایی است که در گذشته یک ملت رخ داده و اسناد مکتوباتی در این زمینه دارد. تاریخ داستان حوادثی است که متعلقان آن دوست داشتند که چنین حوادثی در گذشته تاریخی آنها روی می‌داد. توجه به تفاوت این دو اصطلاح از دوره پیش از فردوسی و قاجار مورد توجه نبوده است. 

وی گفت: گذشتگان شاهنامه را تاریخ واقعی ایرانیان ذکر می‌کردند خود فردوسی نیز بنابر این تلقی می‌گوید «تو این را دروغ و فسانه مخوان» در کتاب‌های ادبی و تاریخی بعد از شاهنامه و در تاریخ سیستان به نشانه‌هایی از آخور رخش رستم برمی‌خوریم. در تهران نیز 2 تا 3 نسل پیش می‌گفتند که رستم شخصیت تاریخی است. 

وی در پایان سخنانش گفت: از حدود دوره قاجار با آثاری از فرصت‌الدوله شیرازی تاریخ ملی و تاریخ روایی مطرح شد و باید گفت که شاهنامه متنی حماسی با بنیان‌های اساطیری است که در بخش‌هایی از آن تاریخ به شکل ناب و مطلق و در بخش‌هایی روایت‌های آمیخته با تاریخ و اسطوره مطرح می‌شود. 

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران 14 اردیبهشت در مصلای امام خمینی(ره) آغاز به کار کرد و تا بیست و چهارم این ماه برپاست